Textgröße:  A   A+ A++

Obozy pracy wychowawczej

Georg Opielka

Georg Opielka pochodzi z polskiego Chropaczowa (niem. Schlesiengrube), z zawodu jest blacharzem.  W czasie wojny musi pracować jako służący w hotelu „Zur Sonne” w Kreiensen. Ma już dość i chce uciec. W grudniowy wieczór w 1941 r. dostaje się do jednego z wielu pociągów towarowych, które przejeżdżają przez Kreiensen.

Po przesiadce do ekspresowego pociągu towarowego numer 5313 podróż Georga kończy się w Bebra, w Hesji. Tam, podczas kontroli, zostaje znaleziony we wnęce hamulcowej wagonu, a następnie przekazany miejscowej policji. Funkcjonariusze nie wierzą w jego zapewnienia, iż jest folksdojczem – zwłaszcza, że w jego rzeczach odnajdują oznaczenia z literą „P”. Georg zostaje aresztowany i przekazany gestapo w Kassel. Gestapo kwalifikuje jego czyn jako „odmowę pracy” i kieruje go do obozu pracy wychowawczej (AEL) w Breitenau. Po ponad sześciu tygodniach zostaje przekazany do więzienia policyjnego w Brunszwiku.

Raport policji prewencyjnej (Schupo) o aresztowaniu Georga Opielki:

Źródło: Gedenkstätte Breitenau

 

Strona tytułowa akt  „więźnia ochronnego” obozu pracy wychowawczej AEL Breitenau Georga Opielki:

Źródło: Gedenkstätte Breitenau

 

AEL Breitenau: Formularz rejestracji danych osobowych.

Źródło: Gedenkstätte Breitenau

 

Karl Payuk

Karl Payuk, syn ukraińskiego rolnika pod rządami Stalina dość wcześnie przekonał się, co oznacza despotyzm i czym jest deportacja. W wieku szesnastu lat, w 1942 r., zostaje wywieziony przez Niemców do pracy przy rurociągu gazowym w powiecie Münden. Niebawem udaje mu się uciec do pobliskiego lasu. W niedługim czasie zostaje jednak schwytany. Poprzez więzienie gestapo w Kassel, gdzie jest maltretowany i więzienia w Hann. Münden i Getyndze trafia do AEL Liebenau.

Po kilku tygodniach zostaje stamtąd „wypuszczony na wolność” – na „wolność” więźniów obozów koncentracyjnych: Karl Payuk aż do końca wojny jest internowany kolejno w obozach: Neuengamme, Salzgitter-Drütte i Bergen-Belsen. Na krótko przed wyzwoleniem, po tym jak pociąg, w którym znajduje się on i inni więźniowie zostaje zbombardowany, musi uciekać przed mieszkańcami Celle, którzy w osławionym „polowanieu na zająca” tropią uwolnionych z transportu.

Karl Payuk wśród młodzieży z Libenau, miejsca w którym był kiedyś więziony. Dzięki wsparciu Centrum Dokumentacyjnego Pulverfabrik Liebenau e.V pomiędzy młodymi ludźmi a Karlem Payuk nawiązała się nić serdecznego porozumienia. Zdjęcie przedstawia grupę w listopadzie 2008 r. zaraz po złożeniu wieńca ku pamięci ofiar bombardowania pociągu wiozącego więźniów w Celle.

Źródło: Dokumentationsstelle Pulverfabrik Liebenau e.V.


Jan Klompenhouwer

W okolicach Świąt Bożego Narodzenia 1943 r. Jan Klompenhouwer, kolega obozowy Ceesa  Louwersee, pomimo choroby musi opuścić swoją pryczę i zostaje wysłany do pracy. Nie może znieść pełnych nienawiści piosenek antysemickich, które śpiewa nadzorca. Jan nie jest Żydem, ale przeszkadza mu treść piosenek i umyślnie stara się hałasować podczas wykonywanej pracy. Z tego powodu nadzorca wpada w złość, podchodzi do Jana i uderza go w twarz, a ten zaciska pięści i oddaje.

Po tym zajściu Jan zostaje aresztowany i przekazany do gestapo w Getyndze, a stamtąd do Hildesheim, gdzie jest przesłuchiwany wśród krzyku i maltretowany. Potem pod strażą zostaje przetransportowany, samochodem osobowym, w kierunku Salzgitter-Watenstedt do „obozu 21”, - obozu pracy wychowawczej.

Niewielkie racje kiepskiego jedzenia, ciężka praca, uciążliwe apele, zimno, poniżanie i choroby z upływem kolejnych tygodni coraz bardziej pozbawiają go sił. Kiedy leży śmiertelnie chory w baraku, polski pielęgniarz pyta: Holender jeszcze nie umarł? Czemu nie umierasz, przecież nie będziesz mógł  już pracować? Jan odpowiada ledwo słyszalnym głosem: „Teraz jest źle, ale kiedyś znów będzie lepiej.”

W kwietniu Holender zostaje zwolniony z gestapo w Hildeheim, wlecze się, zupełnie wyczerpany, przez długą aleję obsadzoną drzewami, przytrzymując się każdego pnia, - aż do dworca, skąd wraca do obozu Egelsberg w Getyndze. Tam zostaje uznany za „niezdolnego do pracy” [lagerunfähig] i przeniesiony do baraku chorych.

Na początku maja 1944 r. Jan jest już częściowo zdrowy, ale jego kara nie dobiega jeszcze końca. Zostaje przetransportowany w kierunku Breslau-Kletendorf i zatrudniony w jednostce artylerii przeciwlotniczej.

Na początku 1945 r. Jan zostaje wyzwolony w Lindenthal pod Lipskiem. Powoli wraca do sił, by zdrów przez Paryż powrócić do Holandii.

Obozy pracy wychowawczej

Robotnicy przymusowi często trafiali do obozów pracy wychowawczej (AEL). Warunki tam panujące były równie ciężkie jak obozach koncentracyjnych (KL). Złą sławą cieszyły się szczególnie AEL 21 w Salzgitter i AEL Lahde, które powszechnie nazywano „obozami śmierci”.

Gestapo, któremu podlegały AEL oraz urzędy pracy mogły skierować do obozu bez przeprowadzenia jakiegokolwiek postępowania sądowego. Teoretycznie czas przebywania w AEL był ograniczony. Potem więźniowie powracali do swoich dawnych miejsc pracy. W ten sposób ich otoczenie otrzymywało ostrzeżenie, jaka kara spotka ich w razie nieposłuszeństwa.

Do obozu kierowano z różnych powodów, nieraz z bardzo błahych. 19-letnia Barbara Krycka, pracująca w gospodarstwie w Wöllmarshausen, powiedziała pewnego razu: „Kiedy wreszcie skończy się ta cholerna wojna?” Za to skazano ją na trzymiesięczny pobyt w AEL 21.

Gestapo wysyłało do obozów także Niemców. Herman Nordmann z Wollbrandshausen został aresztowany w październiku 1944 r. i wysłany do AEL Lahde, ponieważ utrzymywał przyjacielskie kontakty z polskimi robotnikami przymusowymi. Później powiedział: „Po przyjeździe powitano nas sześcioma uderzeniami w nagie pośladki, przy tym tułów był wygięty do przodu, a ręce dotykały  czubków stóp.” Hermann Nordmann musiał wytrzymać w AEL aż do jego ewakuacji w kwietniu 1945 r.

Do dziś nie wiadomo, ani jak wielu robotników przymusowych zatrudnionych w Południowej Dolnej Saksonii trafiło do obozów pracy wychowawczej, ani jak wielu z nich zmarło tam lub w okresie późniejszym na skutek pobytu w obozach.


Źródło:
Gedenkstätte Breitenau


Źródło:
Martin Guse, Dokumentationsstelle Pulverfabrik Liebenau e.V.


Źródło:
Wilhelm Borggrefe †, Petershagen


Źródło:
Stichting Deportatie Oktober 1944 Noord-en Midden-Limburg/ L. Steeghs


Źródło:
Stichting Deportatie Oktober 1944 Noord-en Midden-Limburg/ L. Steeghs


Źródło:
Stichting Deportatie Oktober 1944 Noord-en Midden-Limburg/ L. Steeghs


Źródło:
Jan Klompenhouwer, Terheijden

Arbeitserziehungslager


Źródło:
Imperial War Museum London, EA 65953