Textgröße:  A   A+ A++

Holandia

Narodziny, młodość, wojna

Frits Winkelmolen urodził się 20 października 1921 r. w limburskim Neer. Jego ojciec, Piotr, ma mały zakład budowlany, zajmuje się ciesielstwem i stolarstwem meblowym. Frits już od najmłodszych lat poznaje zawód cieśli w warsztacie ojca przy Rijksweg. Po ukończeniu szkoły podstawowej uczęszcza do „Szkoły Technicznej” w Roermond, jednej z pierwszych w kraju, gdzie uczy się pisma technicznego.

Cees Louwerse urodził się 13 kwietnia 1923 r. w zelandzkim Kattendijke, wsi nad Oosterschelde na półwyspie Zuid-Beverland. Ojciec Ceesa jest dyrektorem szkoły w Kattendijke. Po pięknych latach spędzonych w szkole podstawowej w Kattendijke, przez kolejne pięć lat Cees uczęszcza do szkoły zawodowej w niedalekim Goes.

W czasie I wojny światowej Holandia pozostała krajem neutralnym i nie brała udziału w działaniach wojennych. Kraj rozwijał się spokojnie. Największa część ludności żyła z uprawy roli i z połowu ryb, jak również z tradycyjnego rzemiosła. Na południu dodatkowym źródłem dochodu było górnictwo, na zachodzie pracę dawał port i związany z nim przemysł. Ludzie wykształceni zajmowali się przede wszystkim budową dróg wodnych i architekturą.

Kiedy jesienią 1939 r. trwa mobilizacja do armii, społeczeństwo nie liczy się z tym, że zostanie wciągnięte w wojnę. Uzbrojenie jest przestarzałe, broń nie odpowiada nowoczesnemu poziomowi technicznemu.

Wczesnym rankiem 10 maja 1940 r. na miejscowość Neer pada strach wywołany ogromną eksplozją. Most na Maas niedaleko Bruggenum zostaje zbombardowany i zniszczony. Holandia znajduje się w stanie wojny.

Już 17 maja Zelandia, ostatni holenderski bastion, wobec odwrotu śpieszących jej na pomoc wojsk francuskich, musi się poddać. Okupacja niemiecka jest już nieunikniona.

Wojna, środki przymusu, deportacja

W 1942 r. Rzesza Niemiecka napotkała opór, marsz Wehrmachtu został zatrzymany, wojska na wielu frontach poniosły porażki. Coraz więcej niemieckich mężczyzn musiało iść na front, coraz więcej niemieckich kobiet pracować w przemyśle zbrojeniowym. Zastąpienie przy pracy mężczyzn wcielonych do armii stało się palącą potrzebą. Również Holandię zaczęto postrzegać jako źródło siły roboczej, okupacja także tam przybrała straszne oblicze.

W czasie wojny przymusowo pracowało około 550.000 Holendrów. To ponad 6 % wszystkich mieszkańców tego dziewięciomilionowego wówczas kraju. Straty, jakie poniosła Holandia, były relatywnie duże. W związku z deportacją do pracy przymusowej śmierć poniosło około 30 tysięcy osób.

W kwietniu 1943 r. Cees studiuje na uniwersytecie w Utrechcie, niemieckie władze oczekują, że 15.000 holenderskich studentów podpisze lojalkę. Większość z nich odmawia, w kwietniu zostają wezwani do pracy, wielu udaje się zniknąć. W maju, gdy ich rodzicom grozi niebezpieczeństwo, zostają zmuszeni do wyjścia ze swoich kryjówek.

Lojalka, którą musieli podpisać holenderscy studenci (niepodpisana).:


Źródło: Jan Glerum, Wageningen

Tekst po polsku brzmi:

Podpisany .........................................................................................................................
urodzony dnia .....................................................  w ........................................................
zamieszkały ......................................................................................................................
niniejszym uroczyście oświadcza, że będzie sumiennie przestrzegać ustaw, rozporządzeń i innych postanowień, obowiązujących na okupowanym terytorium holenderskim, oraz że się powstrzyma od jakichkolwiek czynów skierowanych przeciwko Rzeszy Niemieckiej, Wermachtowi oraz holenderskim władzom, a więc także od czynów i zachowań, które z uwagi na obecne okoliczności naruszają porządek publiczny w instytucjach szkolnictwa wyższego.

 

Pismo rektora renomowanej uczelni Landbouwhoogeschool (Wyższa Szkoła Rolnicza) w Wageningen dołączone do lojalki:


Źródło: Jan Glerum, Wageningen

Również Cees opuszcza swoją kryjówkę w Scheveningen, zgłasza się sam i razem z wieloma studentami zostaje wysłany do obozu Ommen, jednego z punktów zbiorczych. W sumie do Trzeciej Rzeszy deportowanych zostaje około 2.900 studentów.

Holandia: uniwersytety i szkoły wyższe, 1943 r., miejsca zamieszkania bohaterów wystawy w 1944 r:

(Aby powiększyć przeciągnij kursor myszy po mapie)

Holandia
Uniwersytety i szkoły wyższe 1943 r.
Miejsca zamieszkania bohaterów wystawy1944 r.

Źródło: Stichting Deportatie Oktober 1944 Noord-en Midden Limburg/ Alex Van Heugten

Od września 1944 r. północny i środkowy Limburg, na północ od rzeki Maas staje się obszarem działań wojennych, gdzie Wehrmacht zezwala na plądrowanie. Najpierw mieszkańcom zabiera się i przeznacza na ubój bydło, później zatrzymywani są mężczyźni zdolni do pracy.

8 października 1944 r. Frits razem ze swoim ojcem, który ukrywał się w maszynowni warsztatu, zostają aresztowani i przeznaczeni do pracy w Niemczech. Około 3.000 Limburczyków zostaje schwytanych podczas łapanek w październiku i listopadzie. Najpierw są gromadzeni na wiejskich placach. „Tylko przez kilka dni będziecie kopać zapory przeciwczołgowe w strefie granicznej –informuje ich policja bezpieczeństwa – potem będziecie mogli wrócić do domu”.

Idąc pieszo w asyście uzbrojonej straży, Frits i inni podążają przez Maas i dalej do Venlo. W Tegelen mieszkańcy podrzucają aresztowanym jedzenie, niektórym mogą pomóc w ucieczce. W końcu wielka grupa ludzi przybywa na dworzec w Venlo. Tam czekają wagony bydlęce i towarowe, które mają wszystkich przewieźć do Niemiec.

„Łapanka kościelna” w Limburgu
W październiku i listopadzie 1944 roku na obszarze na zachód od rzeki Maas aresztowano 3 000 osób, które następnie deportowano z Venlo na roboty przymusowe do Rzeszy Niemieckiej.

(Aby powiększyć przeciągnij kursor myszy po mapie)

Źródło: Stichting Deportatie Oktober 1944 Noord-en Midden Limburg/ Alex Van Heugten


Źródło:
Lena Winkelmolen-Schreurs, Neer


Źródło:
Lena Winkelmolen-Schreurs, Neer


Źródło:
Gemeentearchief Goes


Źródło:
Lena Winkelmolen-Schreurs, Neer


Źródło:
Lena Winkelmolen-Schreurs, Neer