Textgröße:  A   A+ A++

Obozowe komando zewnętrzne Brunshausen

Latem 1944 r. w związku z przesuwaniem się frontu, spółka Ernst Heinkel AG przeniosła przejęte w czasie wojny polskie zakłady lotnicze Mielec do Brunshausen pod Bad Gandersheim. W budynkach należących do firmy Carla Brunsa z Kreiensen produkowano kadłuby do myśliwców nocnych „He-219”. Obok 136 niemieckich robotników wykwalifikowanych, innych pracowników i straży, personel składał się z więźniów obozów koncentracyjnych. Od października do grudnia 1944 r. do 600 więźniów z obozów w Buchenwaldzie, Dachau i Sachsenhausen zostało przeniesionych do Brunshausen. Więźniowie, wyłącznie mężczyźni, należeli do 14 różnych narodowości. Byli to Francuzi, Włosi, Rosjanie i Polacy oraz kilku Niemców. Średnia ich wieku wynosiła około 30 lat.

W komandzie zewnętrznym panowały straszne warunki. Więźniowie byli zakwaterowani w rozpadającym się, nieogrzewanym i po niedługim czasie całkowicie przepełnionym kościele klasztornym. Sami musieli wybudować obóz baraków na terenie firmy, mimo że nie mieli wystarczającej ilości materiału, i mimo że musieli pracować  w strasznym zimnie. Obóz został całkowicie zasiedlony dopiero w lutym 1945 r. Dzień pracy, którego długość ustalał przełożony i apele odbywające się na zewnątrz odbierały więźniom siły i tak już bardzo nadwątlone z powodu niewystarczającego wyżywienia.

Głód całkowicie opanowywał życie więźniów. Nocami we śnie zgrzytali zębami, opowiada były więzień Willi Seman: „Wszyscy śniliśmy o jedzeniu. Połowa naszych rozmów kręciła się wokół jedzenia, druga połowa dotyczyła pytania: Czy kiedyś wyjdziemy stąd żywi?”

Co najmniej 22 więźniów zmarło przed „ewakuacją“ obozu w Brunshausen.

Fragment ksiąg cmentarnych cmentarza Salzbergfriedhof w Gandersheim. Wpisy oznaczone krzyżykiem dotyczą zmarłych więźniów komanda zewnętrznego obozu koncentracyjnego: Raoula Collet, ur. 3.10.1923 r. w Regny, zm. 19.1.1945 r. (Francuz), Luciena Schwaba, ur. 6.6.1912 r. w Richtolsheim, zm. 21.1.1945 r. (Francuz), René Hubina, ur 12.11.1894 r. w Liège, zm. 22.1.1945 r. (Belg), Giuseppe Censoliniego, ur. 5.7.1897 r., zm. 23.1.1945 r. (Włoch), René Froitiera, ur. 22.4.1911 r. w Champ le Duc, zm. 30.1.1945 r. (Francuz). (Wpisy w księgach cmentarnych są niedokładne, powyższe dane pochodzą z dokumentacji: Paul Le Goupil/ Gigi Texier/ Pierre Texier: Bad Gandersheim. Autopsie eines Außenkommandos von Buchenwald, Anhang 2: In memoriam.):

Źródło: Museum der Stadt Bad Gandersheim/ Anne-Katrin Race

 

Masakra podczas ewakuacji

W kwietniu 1945 r. w związku ze zbliżaniem się oddziałów alianckich gauleiter Hartmann Lauterbacher nakazał rozwiązanie komanda zewnętrznego i rozstrzelanie chorych i niezdolnych do marszu więźniów. W godzinach porannych dnia 4 kwietnia 1945 r. 40 więźniów zostało doprowadzonych do pobliskiego lasu i tam zastrzelonych przez esesmanów.

„Strzelali na oślep do grupy 40 więźniów. [SS- Scharführer] Janke strzelał z pistoletu, a dwóch pozostałych z pistoletu maszynowego. Obaj esesmani i Janke chodzili między leżącymi na ziemi  krzyczącymi więźniami i dobijali ich strzałami, w większości w kark. Francuz w opatrunku na głowie  próbował uciec. Esesman strzelał do niego z pistoletu maszynowego. Na skraju lasu Francuz upadł. Rosjanie musieli przyciągnąć go aż do dołu, tam Janke strzelił do niego jeszcze raz.”

Tak przebieg rozstrzelań opisał kapo obozowy Friedrich Sohl w 1948 r.. Według innych zeznań wszyscy kapo – a więc także sam Sohl - brali bezpośredni udział w mordzie.

Pozostali więźniowie musieli rozpocząć „marsz śmierci“, którego stacjami były między innymi: Zellerfeld, Wemigerode, Quedlinburg, Bitterfeld, Drezno, Uście nad Łabą i Praga. Po drodze dochodziło do licznych mordów, których dokonywali esesmani. Wielu więźniów zmarło w czasie marszu lub podczas końcowego transportu wagonami towarowymi do obozu koncentracyjnego Dachau. 27 kwietnia 1945 r., ponad trzy tygodnie od wymarszu z Brunshausen, 122 mężczyzn z komanda zewnętrznego dotarło do obozu Dachau. Wielu z nich żyło tylko kilka tygodni po wyzwoleniu obozu przez wojska amerykańskie, które nastąpiło dwa dni później.

Tablica pamiątkowa umieszczona przy wejściu do kościoła klasztornego przypomina o historii tego miejsca. Najpierw przedstawiony jest zarys historii klasztoru od czasu jego ufundowania ok. roku 780 do momentu jego sekularyzacji w 1803 r. Następnie przedstawiona jest jego historia w czasie wojny:

„Podczas II wojny światowej klasztor służył najpierw jako obóz dla jeńców wojennych. W październiku 1944 r. Brunshausen zostało zamienione na obóz koncentracyjny. Więźniowie KL Buchenwald pracowali w sąsiednim zakładzie zbrojeniowym. Kościół służył za miejsce zakwaterowania więźniów, dziedziniec za plac apelowy. 4 kwietnia 1945 r. w związku ze zbliżaniem się frontu więźniowie musieli opuścić ten teren. 40 z nich, którzy nie byli w stanie iść, zapędzono do lasu Clus-Wald, gdzie zostali zamordowani. Po zakończeniu wojny kobiety z Gandersheim musiały wykopywać ich zwłoki gołymi rękoma. Szczątki zamordowanych przeniesiono na cmentarz Salzbergfriedhof, na którym ustawiono pomnik, który przypomina o tych strasznych wydarzeniach.

Kto zapomina o przeszłości, może być pewien, że ona się powtórzy”.

Źródło: Museum der Stadt Bad Gandersheim

 

Pod tablicą umieszczoną na kościele klasztornym Brunshausen co roku odbywają się uroczystości ku pamięci 40 zamordowanych więźniów obozu koncentracyjnego. Na zdjęciu, zrobionym w dniu 6.4.2005 r. Carlo Bleichert, radny miasta Bad Gandersheim, Gigi i Paul Texier, autorzy studium „Bad Gandersheim. Autopsie eines Außenkommandos von Buchenwald” [Bad Gandersheim. Autopsja komanda zewnętrznego KL Buchenwald'], krewna jednego z więźniów oraz Anne-Kathrin Race, przedstawicielka muzeum miasta Bad Gandersheim (z lewej), składają hołd ofiarom. Uroczystość ta odbyła się w ramach cyklu spotkań „60 rocznica zakończenia wojny”.

Droga prowadząca do kościoła klasztornego została nazwana imieniem byłego więźnia Roberta Antelme, który publikując relację pt. „Rodzaj ludzki”, napisaną w języku włoskim, przyczynił się do tego, że informacje o komandzie zewnętrznym obozu koncentracyjnego Brunshausen przeniknęły do literatury światowej.

Źródło: Museum der Stadt Bad Gandersheim


Źródło: Archiv Schott AG


Źródło: Museum der Stadt Bad Gandersheim


Źródło: Museum der Stadt Bad Gandersheim/ Katholische Pfarrgemeinde Bad Gandersheim


Źródło: Museum der Stadt Bad Gandersheim/ Katholische Pfarrgemeinde Bad Gandersheim


Źródło: Museum der Stadt Bad Gandersheim/ Katholische Pfarrgemeinde Bad Gandersheim


Źródło: Museum der Stadt Bad Gandersheim/ Katholische Pfarrgemeinde Bad Gandersheim


Źródło: Imperial War Museum London, EA 64833